شقاق مقعد (Anal Fissure) یکی از اختلالات شایع ناحیه آنورکتال است که به صورت پارگی یا زخم خطی در اپی تلیوم کانال مقعدی بروز می کند و معمولاً با درد شدید هنگام دفع، اسپاسم اسفنکتر داخلی و گاهی خونریزی همراه است. یکی از درمان های دارویی مورد استفاده در شقاق مزمن، پماد رکتال نیتروگلیسیرین است که با هدف کاهش تون عضلانی اسفنکتر و بهبود خون رسانی موضعی تجویز می شود.
نیتروگلیسیرین از گروه دارویی نیتراتها محسوب می شود و اثر اصلی آن از طریق آزادسازی نیتریک اکسید و ایجاد شل شدگی عضلات صاف اعمال می گردد. این دارو صرفاً با نسخه پزشک قابل مصرف است.
شکل دارویی
- پماد موضعی با کاربرد رکتال
ملاحظات پیش از شروع درمان
تصمیم گیری در مورد مصرف نیتروگلیسیرین باید پس از ارزیابی نسبت سود به خطر توسط پزشک انجام شود. پیش از تجویز، بررسی موارد زیر ضروری است:
سابقه حساسیت: در صورت وجود هرگونه واکنش آلرژیک شناخته شده به نیتروگلیسیرین یا سایر داروها، لازم است بیمار پزشک را مطلع سازد. وجود حساسیت به مواد غذایی، افزودنی ها یا مواد نگهدارنده نیز اهمیت دارد.
مصرف در کودکان: دادههای بالینی کافی در مورد ایمنی و اثربخشی نیتروگلیسیرین موضعی در جمعیت کودکان در دسترس نیست؛ بنابراین مصرف آن در این گروه سنی تنها با صلاحدید پزشک مجاز است.
مصرف در سالمندان: مطالعات انجام شده محدودیت خاصی برای مصرف دارو در سالمندان نشان نداده اند، با این حال احتمال بروز عوارضی نظیر افت فشار خون، سرگیجه یا سنکوپ در این گروه بیشتر است و ممکن است نیاز به پایش دقیق تر یا تنظیم دوز وجود داشته باشد.
دوران شیردهی: اطلاعات کافی در مورد میزان ترشح دارو در شیر مادر و اثر آن بر نوزاد وجود ندارد. بنابراین لازم است پیش از مصرف، منافع درمان در برابر خطرات احتمالی ارزیابی شود.
تداخلات دارویی مهم
نیتروگلیسیرین ممکن است با برخی داروها تداخل قابل توجه داشته باشد و مصرف هم زمان آنها خطر افت شدید فشار خون را افزایش دهد.
داروهایی که مصرف هم زمان آنها ممنوع است:
- سیلدنافیل
- تادالافیل
- واردنافیل
- آوانافیل
- ریوسیگوات
داروهایی که مصرف هم زمان آنها نیازمند احتیاط و پایش است:
- لیدوکائین
- آرتیکائین
- آلتپلاز
داروهایی که ممکن است احتمال بروز عوارض را افزایش دهند:
- استیل سیستئین
- آپومورفین
- آسپرین
- دی هیدروارگوتامین
- پانکرونیوم
همچنین مصرف الکل یا دخانیات می تواند اثرات همودینامیک دارو را تشدید کند.
بیماریهای همراه نیازمند احتیاط در مصرف
در صورت وجود هر یک از شرایط زیر، مصرف نیتروگلیسیرین باید با احتیاط ویژه یا اجتناب کامل انجام شود:
- کم خونی شدید
- افزایش فشار داخل جمجمه ناشی از تروما یا خونریزی
- نارسایی قلبی
- سابقه اخیر انفارکتوس میوکارد
- بیماریهای قلبی ـ عروقی از جمله کاردیومیوپاتی
- افت فشار خون
- هیپوولمی
روش صحیح مصرف پماد نیتروگلیسیرین برای شقاق
این دارو صرفاً برای مصرف داخل مقعد طراحی شده است و نباید با مخاط چشم، دهان، بینی یا واژن تماس پیدا کند.
مراحل مصرف:
- شستوشوی کامل دست ها پیش از استفاده
- استفاده از دستکش یک بارمصرف یا پوشش محافظ انگشت
- اندازه گیری مقدار توصیه شده پماد مطابق خط راهنمای درج شده روی بسته
- قرار دادن مقدار تعیین شده پماد روی انگشت
- ورود آرام انگشت تا حد بند اول به داخل کانال مقعد
- پخش یکنواخت پماد شقاق روی دیواره داخلی کانال
- در صورت وجود درد شدید، می توان دارو را فقط روی ناحیه خارجی مقعد استعمال کرد
- دور انداختن پوشش انگشت و شستوشوی مجدد دست ها
مقدار و نحوه مصرف
مقدار دقیق دارو بر اساس نظر پزشک تعیین می شود، اما دوز متداول به صورت زیر است:
در درمان درد ناشی از شقاق مقعد:
- بزرگسالان: حدود ۲٫۵ سانتی متر از پماد، هر ۱۲ ساعت یک بار داخل مقعد
- کودکان: مقدار مصرف باید توسط پزشک مشخص شود
تغییر خودسرانه دوز یا دفعات مصرف توصیه نمی شود.
شرایط نگهداری دارو
- دور از دسترس کودکان نگهداری شود
- در دمای اتاق و به دور از نور مستقیم، رطوبت و حرارت قرار گیرد
- از یخ زدگی جلوگیری شود
- پس از هر بار مصرف، درب تیوب کاملاً بسته شود
- حداکثر تا ۸ هفته پس از اولین باز شدن قابل استفاده است
- داروهای بلااستفاده یا منقضی شده طبق توصیه داروساز امحا شوند
هشدارها و توصیههای بالینی
هنگام استفاده از پماد نیتروگلیسیرین برای درمان شقاق مقعدی لازم است به هشدارهای زیر توجه کنید:
- پایش منظم بیمار توسط پزشک برای ارزیابی اثربخشی و بروز عوارض ضروری است.
- مصرف هم زمان داروهای مهارکننده PDE5 (مانند ویاگرا، سیالیس و لویترا) ممنوع است.
- بروز سردرد از عوارض شایع دارو بوده و اغلب نشانه اثر فارماکولوژیک آن است؛ قطع خودسرانه دارو توصیه نمی شود.
- هنگام تغییر وضعیت از حالت نشسته یا خوابیده به ایستاده، احتمال سرگیجه وجود دارد و باید با احتیاط انجام شود.
- مصرف الکل می تواند احتمال افت فشار خون را افزایش دهد.
- در صورت بروز سرگیجه یا سبکی سر، از رانندگی و کار با ماشینآلات خودداری شود.
- مصرف هرگونه داروی دیگر، اعم از نسخه ای، بدون نسخه یا مکمل ها، باید با اطلاع پزشک انجام شود.
عوارض جانبی احتمالی استفاده از پماد نیتروگلیسیرین
مانند سایر داروها، نیتروگلیسیرین ممکن است با عوارض ناخواسته همراه باشد که شدت و بروز آنها در بیماران مختلف متفاوت است.
عوارضی که نیاز به مراجعه فوری پزشکی دارند:
- تنگی نفس یا خس خس سینه
- تورم صورت، لبها، زبان یا پلک ها
- کهیر یا واکنش های آلرژیک شدید
- کبودی یا خونریزی غیرطبیعی
- تاکی کاردی
- ضعف شدید یا خستگی غیرمعمول
- اختلال در بلع
- تغییر رنگ لب ها یا ناخن ها به سمت کبودی
- تب یا گرگرفتگی شدید
عوارض با شیوع نامشخص:
- تاری دید
- گیجی
- تعریق
- سرگیجه به ویژه هنگام تغییر وضعیت بدن
عوارض شایع و معمولاً خفیف:
- سردرد
- احساس سبکی سر
عوارض پوستی احتمالی:
- قرمزی و التهاب موضعی
- پوسته ریزی
- خشکی یا ترک پوستی
- احساس گرما در محل مصرف
در صورت تداوم یا تشدید هر یک از علائم فوق، ارزیابی پزشکی ضروری است.
