همه چیز درباره بی اختیاری ادرار

بی اختیاری ادرار به انگلیسی Incontinence یا نشت غیر ارادی ادرار جزء بیماری های شایع به ویژه در میان افراد مسن است. با این وجود می تواند در افراد جوان و میانسال (زن و مرد) نیز رخ دهد. از آنجا که این وضعیت به طور قابل توجهی کیفیت زندگی و سلامت بیمار را تحت تاثیر خود قرار می دهد نیاز به درمان فوری دارد. اقدامات درمانی و مدیریت این وضعیت به نوع و شدت بی اختیاری، وضعیت سلامت بیمار (بیماری های زمینه ای) و فیزیولوژی بدن بیمار بستگی دارد. بی اختیاری ادرار ممکن است در زنان، دختران جوان و مردان و پسران بروز کند و مربوط به رنج سنی یا جنس خاصی نیست.

بی اختیاری ادرار چیست؟

بی اختیاری ادرار حالتی است که بیمار کنترل مثانه خود را از دست می دهد و دچار نشت ادرار می گردد. این نشت ادرار بنا به عامل آن در موقعیت های مختلف رخ می دهد. مثلا هنگام سرفه، عطسه، فعالیت بدنی (ورزش) و خندیدین و مواقع فشار بر ناحیه.

انواع بی اختیاری ادرار

انواع مختلفی از بی اختیاری ادرار وجود دارد که شامل بی اختیاری استرسی، اضطراری، عملکردی، مختلط و بی اختیاری سرریز می گردد.

بی اختیاری ادرار استرسی

این نوع بی اختیاری ادرار در هنگام  افزایش فشار داخل شکمی (در طی فعالیت هایی مانند ورزش، زور زدن، انجام والسالوا، عطسه یا سرفه رخ می دهد) دیده می شود. دلایل اصلی بی اختیاری استرسی وجود اختلالاتی مانند ضعف ماهیچه اسفنکتر مجرای ادرار، ضعف ماهیچه های کف لگن و بیش حرکتی مجرای ادرار است.

بی اختیاری ادرار از نوع  استرسی را می توان در زنان جوان ورزشکار، زنان باردار و زنانی که زایمان را تجربه کرده اند دید. شکل آلت تناسلی زنان به طوری است که در زمان زایمان و بارداری تحت فشار زیادی قرار می گیرد و ممکن است به این عارضه مبتلا شوند. یکی از عوارض جراحی پروستات در مردان نارسایی اسفنکتریک است که منجر به بی اختیاری استرسی می شود.

بی اختیاری فوری

بی اختیاری فوری به دلیل فعالیت بیش از حد ماهیچه دترسور، مثانه بیش فعال یا اختلالات عصبی (مانند سکته مغزی، بیماری پارکینسون یا مولتیپل اسکلروزیس) ایجاد می شود. بیماران مبتلا به بی اختیاری فوری معمولاً از یک میل ناگهانی و اجباری برای تخلیه ادرار شکایت دارند که نگه داشتن ادرار را دشوار می کند. اغلب تنها چند ثانیه بین نیاز به ادرار کردن و ترشح ادرار فاصله وجود دارد و در نهایت منجر به نشت غیر ارادی ادرار می شود.

بی اختیاری ادرار مختلط

بی اختیاری ادرار مختلط (MUI) ترکیبی از بی اختیاری ادرار استرسی و بی اختیاری فوری است. بیماران مبتلا به این نوع بی اختیاری معمولا هم مبتلا به عوامل ایجاد کننده بی اختیاری استرسی و هم بی اختیاری فوری هستند. MUI بیشتر در زنان بالای 65 سال شایع است و بیش از 37٪ از بیماران زن مسن را تحت تاثیر قرار می دهد.

بی اختیاری سرریز ادرار

بی ‌اختیاری سرریز زمانی اتفاق می‌افتد که بیمار قادر نیست مثانه خود را هنگام ادرار کاملاً خالی نماید. این وضعیت موجب می شود که در دفعات بعد مثانه بیش از حد پر باشد و منجر به نشت ادرار شود.

دلیل اصلی بی اختیاری سرریز ادرار اختلال در انقباض ماهیچه دترسور است. البته انسداد خروجی مثانه نیز در این بیماران مشاهده می شود. بیماری ‌های عصبی مانند آسیب‌ های نخاعی، مولتیپل اسکلروزیس و دیابت می‌توانند عملکرد ماهیچه دترسور را مختل کنند. انسداد خروجی مثانه می تواند در اثر فشردگی خارجی توسط توده های شکمی یا لگنی، تنگی مجرای ادرار و افتادگی اندام لگنی و … ایجاد شود. هیپرپلازی خوش خیم پروستات از دلایل شایع انسداد خروجی مثانه در مردان است. چون پروستات را بزرگ می کند و پروستات بزرگ شده به مجرای ادرار فشار وارد می کند.

بی اختیاری ادرار سرریز خطرناک ترین  نوع بی اختیاری ادراری است، زیرا می تواند منجر به نارسایی کلیه و آسیب دائمی مثانه شود.

بی اختیاری عملکردی ادرار

بی اختیاری عملکردی ادرار به خاطر موانع محیطی یا فیزیکی (جسمی) رخ می دهد و بیمار نمی تواند خود را به موقع به توالت برساند. بخشی از این افراد به دلیل مشکلات بدنی و حرکتی (معلولان) نمی توانند به راحتی از سرویس ها استفاده نمایند. برخی دیگر نیز مبتلا به بیماری های عصبی هستند (آلزایمر) که مانع تشخیص درست آنها از موقعیت و نیاز به استفاده از سرویس بهداشتی می گردد.

تشخیص صحیح بیماری

تشخیص نوع و وضعیت بی اختیاری ادرار با گرفتن شرح حال بیمار شروع می شود و بر اساس این شرح حال پزشک ممکن است معاینات فیزیکی زیر را نیز انجام دهد:

• بررسی وجود مشکلات ریوی
• بررسی وجود مشکلات قلبی عروقی
• بررسی وضعیت عضلانی اسکلتی بیمار (قدرت اندام، دامنه حرکت و عملکرد کلی)
• بررسی نورولوژیک (عصبی) مانند عملکرد شناختی، احساس و رفلکس بیمار
• بررسی ناحیه تناسلی برای پیدا کردن وضعیت هایی مانند اتساع مثانه، آتروفی واژن، افتادگی اندام لگنی، هیپرتروفی پروستات، نهفتگی مدفوع و تون رکتوم
• تست استرس سرفه (برای نشان دادن نشت غیر ارادی ادرار)
• تست سواب پنبه ای (Cotton swab test)
• تست کاتتر فولی اطفال و …

5 روش درمان بی اختیاری ادرار

برای درمان بی اختیاری ادرار معمولا روش جراحی پیشنهاد نمی شود. اما به طور کل 5 روش برای درمان این بیماری پیشنهاد می شود.

1. بیوفیدبک و تمرین کگل که به تقویت عضلات کف لگن از جمله اسفنکترهای مجاری ادرار و مقعد می انجامد. این روش برای بی اختیاری مقعد نیز پیشنهاد می شود.
2. تغییر در سبک زندگی مانند مدیریت مصرف مایعات و کاهش کافئین و قهوه و چای.
3. تجویز دارو برای کاهش علائم
4. استفاده از لیزرهای پیشرفته جهت تقویت عضلات و مجاری ادرار.
5. جراحی برای موارد شدید.