بواسیر (Hemorrhoids)، که به آن هموروئید نیز گفته می‌شود، تورم یا گشاد شدن رگ‌های خونی در ناحیه پایین رکتوم (راست روده) و مقعد است. در واقع شباهت زیادی به بیماری واریس دارد که مربوط به عروق است. این بیماری به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود:
انواع بواسیر:
-
بواسیر داخلی (Internal Hemorrhoids):
این نوع در داخل مقعد یا راست روده ایجاد می شود و معمولاً بدون درد است، زیرا در ناحیه ای قرار دارد که گیرنده‌های درد کمتری دارد. علائم آن شامل خونریزی بدون درد هنگام اجابت مزاج یا بیرون زدگی رگ‌ها از مقعد (در موارد شدیدتر) است. بنابراین نشانه بواسیر داخلی بی دردی و دومین نشانه احساس توده در مقعد است.
-
بواسیر خارجی (External Hemorrhoids):
این نوع در ناحیه خارجی مقعد ایجاد می شود و می تواند دردناک باشد. علائم آن شامل خارش، سوزش، درد هنگام نشستن یا اجابت مزاج، و گاهی وجود لخته خون (ترومبوز) در ناحیه متورم است. توده های ناحیه خط دندانه ای مقعد که رنگ تیره تری نسبت به بقیه بافت اطراف دارد معمولا بواسیر می باشند.
علل شایع:
- یبوست مزمن یا زور زدن زیاد هنگام دفع مدفوع.
- اسهال مکرر.
- چاقی.
- بارداری (به دلیل فشار رحم بر رگ‌های لگن).
- نشستن طولانی‌مدت، خصوصاً در دستشویی.
- رژیم غذایی کم فیبر، کم آبی و سبک غذا خوردن ناسالم.
- افزایش سن (افتادگی بافت‌های اطراف مقعد).
علائم:
- خونریزی روشن هنگام اجابت مزاج. به همین دلیل به آن بواسیر خونی نیز می گویند.
- درد یا ناراحتی در ناحیه مقعد.
- خارش یا تحریک در اطراف مقعد.
- تورم یا توده در نزدیکی مقعد.
- ترشحات موکوسی (گاهی).
درمان بواسیر مرحله به مرحله
درمان بواسیر بسته به شدت بیماری نیاز به یکی یا اکثر روش های درمانی زیر دارد:
-
درمان‌های خانگی:
- افزایش مصرف فیبر (مانند میوه‌ها، سبزیجات، و غلات کامل).
- نوشیدن آب کافی.
- اجتناب از زور زدن هنگام دفع مدفوع.
- استفاده از حمام نشیمن (آب گرم برای تسکین درد).
- استفاده از کرم‌ها یا شیاف‌های ضدالتهاب (با تجویز پزشک) که در دسته درمان دارویی بواسیر قرار می گیرد..
-
درمان‌های پزشکی:
از جمله درمان های جدید پزشکی می توان به استفاده از انواع لیزر به خصوص لیزر بواسیر با لیزر پرتوان دی اکسید کربن اشاره کرد.
روش های عمل جراحی بواسیر (مانند هموروئیدکتومی یا هموروئیدوپکسی) شامل برداشتن پاکه و گوشت اضافه مقعدی با استفاده از تیغ، کوتر یا لیزر پرتوان است.
دیگر روش های قدیمی درمان بواسیر مثل بستن باند لاستیکی (Rubber Band Ligation) برای بواسیر داخلی. انجام اسکلروتراپی (تزریق مواد برای کوچک کردن بواسیر) می باشد.
پیشگیری از بواسیر در سراسر زندگی
برای پیشگیری از بواسیر روش های ساده ای وجود دارد که مهمترین آنها به شرح زیر است:
- رژیم غذایی سرشار از فیبر.
- پرهیز از نشستن طولانی‌مدت.
- ورزش منظم.
- مصرف مایعات کافی.
- درمان سریع یبوست یا اسهال.
درمان خانگی بواسیر چه اصولی دارد
درمان‌های خانگی بواسیر می‌توانند به کاهش علائم و بهبود وضعیت کمک کنند، به‌خصوص در مراحل اولیه. در ادامه، روش‌های موثر خانگی را توضیح می‌دهم:
- حمام نشیمن (Sitz Bath): ناحیه مقعد را 2 تا 3 بار در روز به مدت 15 تا 20 دقیقه در آب گرم قرار دهید. این کار باعث کاهش التهاب، درد و خارش می‌شود. می‌توانید مقدار کمی نمک اپسوم یا سرکه سیب به آب اضافه کنید (در صورت عدم حساسیت).
- استفاده از کمپرس سرد: کمپرس یخ (پیچیده در پارچه) را به مدت 10 تا 15 دقیقه روی ناحیه بگذارید. ین روش باعث کاهش تورم و درد می‌شود.
- رژیم غذایی سرشار از فیبر: مصرف میوه‌ها (مانند سیب، انجیر، آلو)، سبزیجات (مانند اسفناج، کلم بروکلی) و غلات کامل می‌تواند یبوست را کاهش دهد و اجابت مزاج را آسان‌تر کند. استفاده از مکمل‌های فیبر (مانند پسیلیوم یا سبوس) نیز موثر است.
- افزایش مصرف مایعات: حداقل 8 لیوان آب در روز بنوشید. مصرف مایعات از خشک شدن مدفوع جلوگیری می‌کند و اجابت مزاج را راحت‌تر می‌کند. دقت کنید که چای قهوه نه تنها جایگزین آب نمی باشند بلکه منجر به دهیدراته شدن و کم آبی و خشکی مدفوع می شود.
- استفاده از روغن‌های طبیعی
- روغن نارگیل: خاصیت ضدالتهابی، ترمیم کننده و تسکین‌دهنده دارد. می توانید مستقیماً روی ناحیه بواسیر استفاده کنید.
- آلوئه ورا: ژل آلوئه ورا می‌تواند به کاهش التهاب و خارش بواسیر کمک کند.
- اجتناب از نشستن طولانی‌مدت : اگر مجبورید مدت طولانی بنشینید، از یک بالش نرم یا دوناتی شکل استفاده کنید تا فشار روی مقعد کاهش یابد.
- پرهیز از زور زدن هنگام دفع مدفوع: زور زدن باعث فشار بیشتر بر رگ‌های مقعد و تشدید بواسیر می‌شود. برای جلوگیری از این مشکل، به دستشویی رفتن را به تأخیر نیندازید.
- استفاده از دستمال مرطوب یا نرم: به جای دستمال توالت زبر، از دستمال مرطوب یا دستمال‌های مخصوص بدون الکل و مواد معطر استفاده کنید.
- مصرف مواد ضدالتهاب طبیعی: مصرف خوراکی موادی مانند چای بابونه یا چای سبز می تواند به کاهش التهاب کمک کند. استفاده موضعی از دمنوش بابونه یا کیسه چای سرد روی بواسیر هم مفید است.
- ورزش و فعالیت بدنی ملایم: پیاده روی یا ورزش های سبک باعث بهبود جریان خون در ناحیه لگن می شود و از یبوست جلوگیری می کند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید؟
اگر علائم شما با این درمان‌ها بهبود نیافت یا شامل موارد زیر بود، حتماً به پزشک مراجعه کنید:
- خونریزی مداوم.
- درد شدید.
- وجود لخته خون یا تورم زیاد.
- عدم بهبود بعد از یک هفته درمان خانگی.
این درمان ها می توانند علائم بواسیر را کاهش دهند، اما اگر وضعیت شدید باشد، درمان پزشکی ضروری است.
علایم بواسیر زنان
علائم بواسیر در زنان مشابه مردان است و به محل بواسیر (داخلی یا خارجی) بستگی دارد. در زنان، بواسیر ممکن است به دلیل شرایطی مانند بارداری، یبوست مزمن، یا تغییرات هورمونی شایع تر باشد. در زیر علائم رایج بواسیر در زنان آورده شده است:
- خونریزی مقعدی: مشاهده خون روشن روی دستمال توالت یا مدفوع. خونریزی معمولاً بدون درد است و بیشتر در بواسیر داخلی دیده می‌شود.
- برجستگی یا تورم در اطراف مقعد: در بواسیر خارجی، یک توده یا برجستگی کوچک در اطراف مقعد قابل مشاهده یا لمس است. ممکن است این توده حساس یا دردناک باشد.
- درد یا ناراحتی: احساس درد یا سوزش هنگام نشستن یا اجابت مزاج. درد ممکن است در بواسیر خارجی یا در صورت وجود لخته خون در بواسیر بیشتر باشد.
- خارش یا تحریک پوست اطراف مقعد: به دلیل ترشحات مخاطی یا التهاب، خارش شدید در اطراف مقعد شایع است. ممکن است پوست اطراف مقعد تحریک‌شده یا قرمز شود.
- احساس دفع ناقص مدفوع: در بواسیر داخلی، ممکن است احساس کنید روده کاملاً تخلیه نشده است. این حالت باعث ناراحتی و تکرار رفتن به دستشویی می‌شود.
- ترشح مخاطی از مقعد: گاهی بواسیر باعث ترشح مقدار کمی مخاط می شود که می تواند تحریک کننده باشد.
- توده یا بیرون زدگی از مقعد: در بواسیر داخلی پیشرفته، ممکن است هنگام دفع مدفوع بخشی از رگ های متورم از مقعد بیرون بزند (پرولاپس). این توده ممکن است به طور خود به خود به داخل برگردد یا نیاز به کمک داشته باشد.
علائم خاص بواسیر در زنان:
- در بارداری: بواسیر در بارداری به دلیل فشار رحم بر روی رگ‌های لگن و افزایش وزن رایج است. این نوع بواسیر معمولاً پس از زایمان بهبود می‌یابد.
- پس از زایمان: بواسیر می‌تواند به دلیل فشار هنگام زایمان طبیعی ایجاد یا تشدید شود.
تشخیص به موقع و درمان بواسیر، خصوصاً در زنان باردار یا پس از زایمان، می تواند از عوارض این بیماری جلوگیری کند.
دشمن بواسیر چیست؟
بواسیر اغلب به دلیل عوامل قابل پیشگیری ایجاد یا تشدید می شود، و رعایت سبک زندگی سالم می تواند به جلوگیری یا کاهش علائم آن کمک کند. به همین دلیل، می توان گفت که موارد زیر به‌عنوان “دشمن بواسیر” عمل می‌کنند:
- رژیم غذایی سرشار از فیبر
صرف فیبر باعث نرم شدن مدفوع و کاهش یبوست می شود، که یکی از عوامل اصلی بواسیر است.
منابع فیبر:
- میوه‌ها: سیب، انجیر، آلو.
- سبزیجات: اسفناج، کلم بروکلی.
- غلات کامل: جو دوسر، نان سبوس‌دار.
- حبوبات: عدس، لوبیا.
-
نوشیدن آب کافی
- مصرف حداقل 8 لیوان آب در روز باعث روان شدن حرکات روده و جلوگیری از خشکی مدفوع می‌شود.
- جایگزین‌های مناسب: چای گیاهی، آب‌میوه طبیعی.
-
فعالیت بدنی منظم
- ورزش‌های سبک مانند پیاده‌روی یا یوگا باعث بهبود جریان خون در ناحیه لگن و کاهش فشار روی رگ‌های مقعد می‌شود.
- نشستن طولانی‌مدت بدون حرکت می‌تواند بواسیر را بدتر کند.
-
اجتناب از زور زدن در هنگام دفع مدفوع
- زور زدن و نشستن طولانی‌مدت روی توالت فشار زیادی بر رگ‌های مقعد وارد می‌کند.
- اگر دفع مدفوع سخت است، مصرف فیبر و مایعات را افزایش دهید.
-
حمام نشیمن (Sitz Bath)
- آب گرم باعث تسکین درد، خارش و التهاب در بواسیر می‌شود.
- استفاده منظم از حمام نشیمن می‌تواند علائم را کاهش دهد و پیشگیری کند.
-
کاهش وزن
- چاقی و اضافه‌وزن فشار بیشتری به ناحیه لگن وارد می‌کند و می‌تواند بواسیر را تشدید کند.
- رژیم غذایی سالم و ورزش کمک زیادی به کاهش وزن و پیشگیری از بواسیر می‌کند.
-
رعایت بهداشت مقعد
تمیز نگه داشتن ناحیه مقعد با استفاده از دستمال مرطوب یا آب ولرم (به‌جای دستمال کاغذی خشک) می‌تواند از تحریک و التهاب جلوگیری کند.
-
پرهیز از غذاهای تحریک کننده
- غذاهای تند، پرچرب، یا کم‌فیبر می‌توانند بواسیر را تشدید کنند.
- بهتر است از مصرف زیاد کافئین، الکل و غذاهای فرآوری‌شده خودداری کنید.
-
زمان بندی منظم برای دفع مدفوع
- به تأخیر انداختن اجابت مزاج باعث سفت شدن مدفوع و افزایش فشار بر مقعد می شود.
- به محض احساس نیاز به دفع، به دستشویی بروید.
-
استفاده از بالش طبی
- برای کاهش فشار روی مقعد هنگام نشستن طولانی، از بالش‌های دوناتی شکل استفاده کنید.
این نکات می‌توانند به‌عنوان “دشمن بواسیر” عمل کنند و از ایجاد یا تشدید آن جلوگیری کنند. همچنین، ایجاد تعادل در رژیم غذایی و سبک زندگی سالم از بهترین روش‌های پیشگیری است.