تنگی مقعدی ممکن است وراثتی باشد و یا اکتسابی. تنگی های مقعد ناشی از عوامل اکتسابی ممکن است بر اثر عمل جراحی شقاق و هموروئید و فیستول و آبسه مقعدی بروز کند. تنگی مقعدی از بیماری های چندان شایع نیست اما مشکلات و عوارض ناشی از آن، زندگی فرد را بشدت تحت تاثیر قرار می‌دهد. علل به وجودآورنده آن را می‌توان در دو گروه اکتسابی و مادرزادی تقسیم بندی کرد. در بین علل اکتسابی، جراحی مقعد به علت هموروئید (بواسیر)، عامل 10-5 درصد بروز تنگی مقعدی است. اگر عمل جراحی هموروئید و شقاق با لیزر پرتوان انجام شود احتمال بروز این عارضه به صفر نزدیک می شود.
از علل دیگر بروز تنگی مقعدی می‌توان به مشکلات التهابی و بدخیمی ها اشاره کرد. التهاب ناشی از عفونت‌های طولانی مدت که می‌تواند به علت اسهال مداوم و استفاده مکرر از ملین ها باشد، با درگیری عروق ناحیه‌ی مقعد و واکنش این عروق در اطراف مجرا، منجر به ایجاد مانع و تنگی در این ناحیه گوارشی می‌شوند. مصرف ارگوتامین ها برای درمان میگرن نیز یکی دیگر از علل بروز این بیماری به حساب می‌آیند.
از طرفی بواسیر یا هموروئید نیز با درگیری ناحیه مقعد، باعث ناراحتی در فرد می‌شود. بواسیر یک مشکل بسیار شایعی است که افراد بسیاری را درگیر می‌کند. بیشتر بیماران با روش های حمایتی درمان می شوند. در صورت عدم بهبودی، مداخلات گسترده تر از جمله جراحی در نظر گرفته می‌شود. از آنجا که جراحی از علل شایع تنگی مقعد است، لذا روش‌های پیشگیری و رعایت جانب احتیاط در عمل های جراحی در این ناحیه، بسیار حائز اهمیت هستند. بهتر است جراحی به‌عنوان خط آخر درمان بواسیر در نظر گرفته شود.
صدمه به کانال مقعد، ممکن است آسیب و تنگی مقعدی را در پی داشته باشد. پارگی‌های درجه‌ی بالا در زایمان طبیعی(درجه4)، فیشر یا شقاق مقعد، وارد کردن اجسام خارجی، پرتودرمانی زخم و سوختگی از عوامل مرتبط با تنگی مقعدی بشمار می‌آیند. در مواردی که دفع با خونریزی همراه است، با توجه به وضعیت بیمار، بایستی از نظر بدخیمی توسط متخصص جراحی عمومی و لیزر بررسی شود.
تنگی مقعدی چه علائمی دارد؟
بیماران معمولا از حرکات دردناک روده، خونریزی در هنگام دفع و باریک شدن مواد دفعی شکایت دارند. ترس از درد ناشی از مدفوع، فرد را به استفاده از ملین ها سوق می دهد. جهت تایید تشخیص، معاینه بالینی توسط جراح و یا با تجویز عکس و ام آر آی انجام می‌شود. اگر بیمار در ناحیه مقعد زخم و درد داشته باشد معاینه انگشتی انجام نمی شود و عکس و ام آر آی تجویز خواهد شد.
درمان تنگی مقعدی چیست؟
تنگی مقعدی بر اساس معاینه با انگشت، به سه دسته خفیف، متوسط و شدید تقسیم می‌شود. درمان آن با توجه به شدت بیماری و وضعیت بیمار با استفاده از دیلاتاسیون ها (گشادکننده) تا جراحی متفاوت است. بطور کلی درمان براساس شرایط هر بیمار، علت و شدت بیماری بصورت دارویی و جراحی انجام می شود. استفاده از نرم‌کننده های مدفوع و مصرف فیبر برای موارد خفیف است. دیلاتاسیون (بازکننده) مکانیکی و شیمیایی نیز بکار می‌رود. مراقبت‌های پس از عمل به منظور جلوگیری از عفونت و آبسه مقعدی نیز به اندازه خود عمل جراحی تنگی مقعد مهم می‌باشد.
در مواقعی که تنگی مقعدی بر اثر شقاق بروز کرده باشد جراحی اسفنکتروتومی یا لیزر شقاق توصیه می شود. همچنین تنگی مقعد ناشی از هموروئید یا بواسیر را با لیزر پرتوان و به روش هموروئیدکتومی درمان می کنیم. این روش یکی از روش های عمل جراحی هموروئید محسوب می شود.
توصیه می شود کلیه جراحی های ناحیه مقعدی را با لیزر پرتوان انجام دهید تا عارضه تنگی مقعد بعد از جراحی به صفر نزدیک شود.
درمان تنگی مقعدی طب سنتی
درمان تنگی مقعدی در طب سنتی نیاز به تشخیص اولیه پزشک متخصص در مورد علت تنگی مقعدی دارد. از آنجایی که عموم مردم به دلیل وجود یک اسپاسم عصبی یا وجود زخم شقاق در ناحیه مقعد دچار این عارضه می شوند معمولا در طب سنتی نیز گیاهان دارویی و روش های مربوط به رفع استرس و ترمیم زخم شقاق را پیشنهاد می کنند. یکی از گیاهان دارویی مناسب برای تسکین اسپاسم و انقباضات ناحیه مقعد و روده در زنان رازیانه می باشد. همچنین استفاده از دمنوش ها یا عرقیات آرامش بخش مثل بابونه و گل گاوزبان بسیار کمک کننده است.
اما اگر پزشک متخصص تشخیص داده است که شما به دلیل زخم شقاق مبتلا به این عارضه شده اید استفاده از داروهای سنتی بیشتر از یک هفته توصیه نمی شود و بعد از آن لازم است به متخصص مراجعه کنید که بیماری شما مزمن نشود. برای ترمیم زخم شقاق استفاده از آلوئه ورا و جوجوبا و روغن نارگیل و زیتون کمک کننده است. هرچند که استفاده از عسل و محصولات زنبور عسل نیز برای ترمیم زخم بسیار معروف است. زیرا محصولات عسل هم خاصیت ضد باکتری و ضدعفونی دارند و هم دارای خاصیت آبرسان و ترمیم کننده بافت می باشند.
تنگی مقعدی در نوزادان
تنگیکانال مقعدی می‌تواند بصورت یک مشکل وراثتی نه چندان پیچیده، به علت تشکیل ناقص غشای مقعدی و تشکیل یک حلقه فیبری ضخیم ایجاد شود. تشخیص تنگی های ناحیه مقعدی در نوزادان آسان نیست. زیرا این مشکل یا علائمی ندارد یا علائم اختصاصی خاصی ندارد.
همچنین، تنگی مقعدی کودکان می‌تواند یکی از علائم مقعد بسته، ناهنجاری شایع دوران نوزادی، باشد. معاینه اولیه در نوزاد می‌تواند به تشخیص و درمان زودهنگام و کاهش عوارض ناشی از این آنومالی، کمک کند. تشخیص دیرهنگام تنگی مقعدی نوزادان منجر به اتساع روده، از بین رفتن حساسیت و حرکات روده شود. در این زمان، نیاز به انجام مداخلات جراحی وجود دارد. همچنین، با افزایش سن و تاخیر در تشخیص، درمان این مشکل نیاز به مداخلات بیشتری داشته و احتمال انجام جراحی در سنین بالا افزایش می‌یابد.
از طرفی، تنگی کانال مقعدی می‌تواند از عوارض دیررس جراحی مقعدی بسته مانند بیماری هیرشپرونگ (ضعف سیستم عصبی در قسمت روده) باشد. این مشکل گوارشی می‌تواند عامل ایجاد کولیک در نوزادان باشد. طبق مطالعه ای که در ایران انجام شده است، تنگی کانال مقعدی در نوزادان با مشکل کولیک شیوع بیشتری داشته است. تاخیر در تشخیص و درمان این مشکل، مشکلاتی از قبیل یبوست مزمن، دفع خون، کم‌خونی و عفونت‌های ادراری را بدنبال خواهد داشت.
سوالات متداول تنگی مقعد
1-تنگی و اسپاسم مقعدی چیست و چگونه به‌وجود می‌آید؟
گاهی بیمار بر اثر بروز بیماری هایی مثل هموروئید و شقاق دچار تنگی مقعد و اسپاسم مقعدی می شود. این گروه از بیماران در هنگام عمل دفع دچار گرفتگی و اسپاسم مقعدی می شوند و اجابت مزاج طبیعی برای آنها بسیار مشکل می شود.
2-چرا شقاق منجر به تنگی و اسپاسم مقعدی می شود؟
زمانی که بیمار دچار شقاق مقعد می شود زخمی که در این ناحیه ایجاد می شود در هنگام عمل دفع با مدفوع برخورد می کند. به دلیل زخم و حساسیتی که در ناحیه زخم مقعدی وجود دارد اسفنکتر مقعد واکنش نشان داده و منقبض می شود. به همین دلیل درست در زمان عمل دفع مقعد دچار تنگی و اسپاسم می شود.
3-چه مراقبت هایی باید بعد از عمل جراحی بواسیر جهت پیشگیری از تنگی مقعد انجام شود؟
رعایت نکات بهداشت مقعد و استفاده مناسب از مواد غذایی فیبردار بسیار مهم است. جلوگیری از سفت شدن مدفوع در این بیماران حائز اهمیت است. مصرف زیاد مایعات و پاسخ سریع به دفع از سایر راهکارهای پیشنهادی بشمار میروند. همچنین با انجام جراحی با لیزر ظرافت و دقت جراحی بواسیر بالا می رود و عارضه تنگی مقعد کاهش می یابد.
4-علائم مربوط به مشکلات کانال مقعدی در نوزاد چیست؟
عدم دفع یکی از علائم شایع است اما حتمی نیست. اتساع شکم، کاهش حرکات روده، گریه مداوم نوزاد، تغییر نوع مدفوع( مدفوع نواری) می‌توانند از علائم تنگی مقعدی در نوزادان باشد که نیاز به بررسی بیشتر دارد.
5-تنگی مقعدی پس از جراحی مربوط به سیستم گوارشی نوزاد طبیعی است؟
گاهی پس از جراحی در بیماری هیرشپرونگ، مقعد کودک چند هفته تا چند ماه تنگ می‌شود. در این هنگام ویزیت جراح معالج، استفاده از دیلاتاسیون و یا در صورت لزوم بستری طولانی مدت در بیمارستان انجام می شود.